Thời gian gần đây, dư luận đang dồn sự quan tâm đến vụ lừa đảo diễn ra trên diện rộng tại CTCP Địa ốc Alibaba với tổng số tiền của các bị hại lên tới 2.500 tỷ đồng. Bên cạnh những hình thức lừa đảo tinh vi đến từ con người của công ty, một yếu tố khác cũng gây dựng được lòng tin và uy tín đối với khách hàng chính là đà tăng vốn “khủng” của “doanh nghiệp ma” này. Theo đó, Alibaba tăng vốn điều lệ rất nhanh từ mức 20 tỷ đồng khi thành lập năm 2016 lên 1.600 tỷ đồng vào năm 2017 và 5.600 tỷ đồng vào năm 2019.
Trước đó, cơ quan công an cũng đã truy tố 4 bị can về tội danh “Thao túng thị trường chứng khoán” đối với cổ phiếu của Công ty cổ phần Công nghiệp khoáng sản Bình Thuận (KSA) - một trong những doanh nghiệp bị phát hiện tăng vốn ảo nhằm mục đích “làm giá” cổ phiếu trên sàn, gây thiệt hại cho cả ngàn nhà đầu tư.
Cũng về vấn đề tăng vốn, CTCP Tập đoàn Tiến Bộ (mã TTB) bị Ủy ban Chứng khoán Nhà nước xử phạt 225 triệu đồng vì phát hiện nhiều lỗi trong quá trình kiểm toán tình hình sử dụng vốn đối với 3 đợt tăng vốn trong năm 2016 từ 73,5 tỷ đồng lên 387 tỷ đồng.
Sau những vụ việc trên và hàng hoạt vụ việc khác nữa, một câu hỏi được đặt ra: Phải chăng mô hình CTCP lại dễ dàng tăng vốn đến vậy? Câu chuyện tăng vốn ảo của doanh nghiệp lại một lần nữa được nhắc lại như một mảng tối với những khoảng trống pháp lý cần được lấp đầy.
Nhận diện chiêu trò tăng vốn ảo
Các doanh nghiệp thực hiện tăng vốn để phục vụ cho việc mở rộng hoạt động kinh doanh, đầu tư là điều rất bình thường, thậm chí là tất yếu trong quá trình lớn mạnh của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, trên thực tế, trong thế giới kinh doanh và đầu tư có nhiều rủi ro, mà tổn thất mang lại có thể rất lớn, từ chiêu trò “xào nấu” sổ sách theo kiểu “hãy cho tôi 1 cây bút chì và 1 cục tẩy, tôi sẽ cho bạn lợi nhuận bạn muốn” như các thủ thuật liên quan tới doanh thu ảo và lợi nhuận ảo, dòng tiền cũng ảo, cho tới những chiêu trò khác nhằm “rút ruột” công ty.
Trong các dạng gian lận tài chính này, ban đầu công ty có hoạt động kinh doanh thật, nhưng vì nhiều lý do mà mục tiêu thay đổi bởi sự cám dỗ nên ban lãnh đạo doanh nghiệp đã hành động ngược với đạo đức kinh doanh.
Giờ đây đã qua rồi cái thời huy động vốn dễ dàng. Bởi vậy, các chiêu trò trên TTCK cũng bắt đầu xuất hiện nhằm thu hút được dòng tiền khổng lồ từ TTCK. Theo đó, hàng năm các doanh nghiệp vẫn xin ý kiến cổ đông tăng vốn, bất chấp tình hình kinh doanh bết bát, thị giá dưới mệnh giá (10.000 đồng/cp).
Ðể thực hiện một thương vụ tăng vốn “ảo”, có hai cách chủ yếu sau.
Thứ nhất, làm giả giấy tờ góp vốn qua ngân hàng bằng cách đi “thuê tiền” và nhờ những người thân đứng tên trong danh sách cổ đông như Công ty cổ phần Mỏ và xuất nhập khẩu khoáng sản miền Trung (MTM) đã thực hiện, đồng thời làm giả giấy tờ giao dịch, mua bán hàng hóa, dịch vụ giữa các công ty liên quan, sau đó đăng ký giao dịch cổ phiếu trên thị trường chứng khoán.
 |
| Công ty cổ phần Mỏ và xuất nhập khẩu khoáng sản miền Trung (MTM). |
Thứ hai, thông qua các công ty liên quan tới ban lãnh đạo để mua cổ phần phát hành thêm bằng chính nguồn tiền đi vay của công ty dự định phát hành thêm, như trường hợp Công ty cổ phần Công nghiệp khoáng sản Bình Thuận vừa có kết luận điều tra của cơ quan công an và 4 bị can đã bị đề nghị truy tố.
Khoản tiền đi vào công ty thực chất là nhờ thế chấp sổ tiết kiệm của chính công ty, bản chất đó là một khoản tiền vay, sau đó sẽ chuyển ra bên ngoài công ty dưới hình thức thanh toán tiền cho các công ty F2, F3, hoặc bằng việc ký kết các hợp đồng góp vốn, liên doanh, liên kết, sau đó trích lập để xóa sổ những khoản này, cuối cùng quay trở lại trả nợ vay ngân hàng.
Cả hai cách tăng vốn ảo trên đều nhằm một mục đích chung là làm giá cổ phiếu trên sàn chứng khoán, bước tiếp theo là lập một loạt tài khoản chứng khoán giao cho một số thành viên của “tổ lái” thực hiện việc tạo thanh khoản bằng cách giao dịch chéo; đưa các thông tin về dự án, kế hoạch kinh doanh, liên kết để có những báo cáo phân tích đánh giá khả quan nhằm thu hút nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm hoặc không kiềm chế được lòng tham nhập cuộc.
Trong quy trình “tăng vốn ảo và làm giá cổ phiếu” có sự tham gia của nhiều tổ chức như ngân hàng, công ty kiểm toán, công ty chứng khoán, ủy ban chứng khoán, sở giao dịch và các cá nhân khác liên quan tới những tổ chức này.
Tuy nhiên, ngân hàng cho vay đúng quy trình, có tài sản đảm bảo là không vi phạm. Chỉ có các đối tượng trực tiếp tham gia “tăng vốn ảo và làm giá cổ phiếu” là phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.
Khoảng trống pháp lý
Theo Khoản 2, Ðiều 211, Bộ luật Hình sự về tội thao túng thị trường chứng khoán, các cá nhân phạm tội có tổ chức, thu lợi trên 1,5 tỷ đồng, gây thiệt hại cho nhà đầu tư 3 tỷ đồng thì bị phạt tiền từ 2 - 4 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 2 - 7 năm.
So với nhiều thị trường chứng khoán khác, chế tài này vẫn chưa đủ mạnh tay, vì các cá nhân khi đã có động cơ trục lợi, họ sẽ tham khảo tất cả các quy định pháp lý để lách và dù trường hợp xấu nhất xảy ra thì tiền phạt vẫn nhẹ hơn tiền thu lợi bất chính.
Do đó, cần có những chế tài cụ thể và khắt khe hơn về mặt hình sự để tăng tính răn đe, triệt tiêu động cơ khi “còn trong trứng nước”. Trên thực tế, các thương vụ làm giá tại thị trường Việt Nam bị xử phạt “đếm trên đầu ngón tay” và chủ yếu là xử phạt hành chính.
Đã có những vụ việc điển hình về tăng vốn ảo, thao túng giá chứng khoán bị điều tra, truy tố, xét xử. Không gì khiến NĐT mất niềm tin bằng những vụ lùm xùm “bán giấy lấy tiền” như đã xảy ra ở MTM, KSA. Những cổ phiếu được phát hành không kèm theo đồng vốn thật được bán với bất cứ giá nào cũng lãi. Nhiều NĐT mất tiền bức xúc với câu hỏi: Phải có ai đó, cơ quan nào đó, cơ chế nào đó để ngăn chặn những sai phạm này? Sự bức xúc và đòi hỏi của NĐT không phải là vô lý.
Trao đổi với phóng viên Báo Ðầu tư Chứng khoán xung quanh câu chuyện làm thế nào để hạn chế tình trạng tăng vốn ảo, tăng vốn khống tại nhiều doanh nghiệp, ông Phan Ðức Hiếu, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, cần trách nhiệm từ nhiều phía, bao gồm cơ quan quản lý, đối tác, đơn vị kiểm toán, cổ đông nội bộ, ban lãnh đạo doanh nghiệp...
 |
| Ông Phan Ðức Hiếu, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM). |
Ông Nguyễn Sinh Dũng Thắng (chuyên gia về quản trị doanh nghiệp) cũng đưa ra khuyến nghị, cần chứng minh nguồn tiền hợp pháp trong các đợt tăng vốn của doanh nghiệp. Theo ông Thắng, tăng vốn ảo, sở dĩ được gọi là “ảo” vì không có tiền thật đưa vào doanh nghiệp.
Từ nhiều vụ việc xảy ra trên thị trường, có thể thấy những cá nhân đăng ký mua cổ phần đã nộp tiền vào tài khoản của doanh nghiệp để chứng minh với cơ quan quản lý nhưng sau đó, tiền đã được rút ra bằng nhiều cách khác nhau. “Ðể hạn chế tình trạng này, tôi cho rằng, cần sớm hướng tới thông lệ của quốc tế, đó là phải chứng minh nguồn tiền hợp pháp. Việc này sẽ chấm dứt tình trạng những ông chủ doanh nghiệp tìm cách đưa tiền cho một nhóm cá nhân đứng tên mua cổ phần rồi lại âm thầm rút ra”, ông Thắng nêu ý kiến.
Mặc dù Nghị định số 60/2015/NĐ-CP của Chính phủ ngày 26/06/2015 có mục đích kiểm soát chặt hoạt động phát hành riêng lẻ nhằm đảm bảo sự minh bạch cũng như bảo vệ lợi ích của NĐT cá nhân, nhưng hiện nay vẫn còn xuất kiện những chiêu trò tăng vốn ảo. Bởi vậy, cần có sự vào cuộc mạnh tay của các cơ quan quản lý để chặn đứng vấn đề này.
Đóng góp ý kiến vào dự thảo Luật Chứng khoán (sửa đổi), nhiều Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội băn khoăn, nâng mức xử phạt hành chính như trong dự thảo liệu có đủ tính răn đe, phù hợp với quy mô thị trường trong hiện tại và tương lai? Các quy định về quản trị đối với công ty đại chúng có bám sát quy tắc của OECD về đối xử bình đẳng đối với cổ đông, ngăn cấm giao dịch nội gián hay chưa...?
Các NĐT kỳ vọng, những chiêu trò tăng vốn ảo tại TTCK Việt Nam sẽ cơ bản được giải quyết sau khi Luật chứng khoán sửa đổi được ban hành.
