Bức tranh hàng giả đáng lo ngại và những bất cập trong truy xuất nguồn gốc hiện nay
Tình trạng hàng giả, hàng nhái diễn biến phức tạp, đặc biệt trong các ngành liên quan trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng như thực phẩm, dược phẩm. Các chuyên gia cho rằng, để đối phó hiệu quả, không thể chỉ dựa vào xử phạt hành chính mà cần một hệ sinh thái quản lý minh bạch hơn, trong đó truy xuất nguồn gốc đóng vai trò then chốt.
Đại tá Phạm Minh Tiến - Phó Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an) nhận định, việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm tại Việt Nam còn nhiều bất cập. Hệ thống hiện chưa thống nhất mã định danh trên toàn quốc, chưa thể hiện rõ chuỗi cung ứng từ nguyên liệu đến tay người tiêu dùng. Hàng hóa trên sàn thương mại điện tử vẫn chưa được kiểm soát hiệu quả, dữ liệu truy xuất thiếu liên thông và chưa có cơ sở tập trung để đánh giá chất lượng. Doanh nghiệp không bắt buộc tham gia hệ thống, trong khi người dân thì thiếu công cụ truy xuất thực sự hiệu quả.
Người tiêu dùng quét mã QR để truy xuất nguồn gốc sản phẩm bảo đảm minh bạch thông tin và chống hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc. Ảnh minh họa
“Từ góc độ quản lý nhà nước về dữ liệu, chúng tôi nhận thấy việc triển khai các nền tảng truy xuất nguồn gốc hiện đại, ứng dụng công nghệ tiên tiến như chuỗi khối (blockchain) là giải pháp quan trọng giúp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo đảm an toàn thị trường và tăng cường tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng”, ông Tiến nhấn mạnh.
Trong bối cảnh giao thương quốc tế ngày càng mở rộng, truy xuất nguồn gốc không chỉ là yêu cầu nội địa mà còn là “giấy thông hành” cho hàng Việt vào thị trường quốc tế. Nhiều doanh nghiệp trong nước đã bắt đầu nghiên cứu, phát triển giải pháp truy xuất phù hợp, nhưng nhìn chung, các hệ thống vẫn mang tính phân mảnh, thiếu đồng bộ. Ông Nguyễn Huy - Trưởng Ban Công nghệ, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, cho biết: “Các giải pháp đang triển khai rất manh mún. Nhiều doanh nghiệp tự xây dựng hệ thống nhưng thiếu tiêu chuẩn chung, không được nhà nước công nhận và khó liên thông”.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các nền tảng truy xuất đã được ứng dụng rộng rãi. Tại Mỹ, IBM Food Trust đang giúp các nhà bán lẻ như Walmart, Costco quản lý toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm. Châu Âu triển khai Trace4EU trên nền tảng blockchain; Trung Quốc áp dụng hệ thống tập trung để quản lý sản phẩm y tế. Trong khi đó, ở Việt Nam, nhiều giải pháp đã được các bộ, ngành và doanh nghiệp triển khai như nền tảng thông tin truy xuất nguồn gốc quốc gia của Bộ Khoa học và Công nghệ hay cổng xác thực sản phẩm theo chuẩn GS1 của Bộ Công Thương. Tuy nhiên, các hệ thống này vẫn mang tính cục bộ, chưa tạo thành mạng lưới dữ liệu đồng bộ toàn quốc.
Giải pháp công nghệ - Chìa khóa tạo niềm tin số và bảo vệ người tiêu dùng
Từ thực tế nhiều vụ sản xuất, kinh doanh hàng giả nghiêm trọng, ông Bùi Bá Chính - Quyền Giám đốc Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia (Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia) khẳng định, đã đến lúc phải siết chặt quản lý bằng công nghệ. Truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ quản lý mà còn là ‘chiếc áo mới’ giúp sản phẩm dễ kiểm chứng, dễ kết nối, tạo lòng tin cho người tiêu dùng.
Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu ứng dụng công nghệ để bảo chứng cho sản phẩm. Ông Hoàng Tuấn Anh - Giám đốc Công nghệ thông tin, Công ty CP Dược phẩm ECO, cho biết hệ thống truy xuất không chỉ giúp kiểm soát chất lượng mà còn là “bảo chứng niềm tin” với người tiêu dùng, đặc biệt trong lĩnh vực dược phẩm. Công ty đã thử nghiệm giải pháp blockchain, cho phép dữ liệu sản phẩm được xác thực bởi hiệp hội dữ liệu, bảo đảm tính minh bạch và bất biến.
Ở cấp địa phương, Sở Khoa học và Công nghệ Thanh Hóa báo cáo 100% sản phẩm OCOP đã gắn tem QR hoặc mã vạch. Tuy nhiên, thông tin hiện mới dừng ở mức cơ bản, chưa đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn quốc gia. Điều này cho thấy, dù nhu cầu ứng dụng truy xuất tăng cao, nhưng việc hoàn thiện dữ liệu và quy chuẩn hóa vẫn là bài toán đặt ra.
Nhiều doanh nghiệp công nghệ trong nước cũng đưa ra giải pháp mới. Điển hình là Công ty CP Chống giả Việt Nam với nền tảng TrueData, sử dụng chip điện tử RFID, mã vạch, mã QR kết nối hệ thống quản lý tập trung. Giải pháp cho phép theo dõi sản phẩm từ sản xuất đến tay người tiêu dùng, đồng thời cung cấp công cụ hữu hiệu cho cơ quan quản lý trong kiểm tra, chống hàng giả.
Theo ông Phạm Văn Thọ - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Công nghệ chống giả Việt Nam, truy xuất nguồn gốc chính là “tấm lá chắn” chống lại vấn nạn hàng giả, hàng nhái. “Trong bối cảnh người mua khó phân biệt hàng thật - giả bằng mắt thường, công nghệ chính là công cụ duy nhất tạo niềm tin và bảo vệ thương hiệu”, ông Thọ nhấn mạnh.
Các chuyên gia cũng khẳng định, truy xuất nguồn gốc không chỉ phục vụ chống hàng giả mà còn là nền tảng cho quản trị số và phát triển hệ sinh thái dữ liệu mở. Đây là yếu tố cốt lõi giúp Chính phủ hoạch định chính sách, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, đồng thời tạo dựng niềm tin số cho thương mại điện tử, xuất khẩu nông sản, logistics và quản trị chuỗi cung ứng.
Khi Việt Nam triển khai hệ thống truy xuất dựa trên công nghệ nội địa như blockchain, định danh số…, quốc gia không chỉ tăng năng lực quản lý hàng hóa mà còn bảo đảm chủ quyền dữ liệu, hạn chế phụ thuộc vào nền tảng ngoại.
