Bộ tiêu chuẩn ISO 9000 gồm các tiêu chuẩn cơ bản sau: ISO 9000:2015: Hệ thông quản lý chất lượng – Cơ sở và từ vựng; ISO 9001:2015: Hệ thống quản lý chất lượng – Các yêu cầu; ISO 9002:2016: Hệ thống quản lý chất lượng – Hướng dẫn áp dụng ISO 9001:2015; ISO 9004:2018: Quản lý tổ chức để thành công bền vững – Phương pháp tiếp cận quản lý chất lượng; ISO 19011:2018: Hướng dẫn đánh giá Hệ thống quản lý.
Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế ISO ban hành tiêu chuẩn ISO 9001 lần đầu tiên vào năm 1987. Cho tới nay, ISO 9001 đã qua các thời kỳ sửa đổi, bổ sung vào các năm 1994, 2000, 2008 và cuối cùng là năm 2015 với phiên bản ISO 9001:2015.
Phiên bản này nhấn mạnh cách tiếp cận quá trình kết hợp chu trình cải tiến PDCA và tư duy quản lý rủi ro, liên kết chặt chẽ với định hướng và chiến lược của tổ chức, doanh nghiệp. Nhằm đưa ra tiêu chuẩn HTQL chất lượng phù hợp với đặc thù của một số ngành, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế ISO và một số hiệp hội chuyên ngành đã ban hành một số tiêu chuẩn về HTQL chất lượng cho một số chuyên ngành, như sau: ISO/TS 16949: Hệ thống quản lý chất lượng chuyên ngành ô tô và phụ tùng liên quan; ISO 13485: Hệ thống quản lý chất lượng chuyên ngành trang thiết bị y tế; ISO/TS 29001: Hệ thống quản lý chất lượng chuyên ngành dầu khí; TL 9001: Hệ thống quản lý chất lượng chuyên ngành viễn thông; AS 9001: Hệ thống quản lý chất lượng chuyên ngành hàng không vũ trụ.
Sơ đồ chuỗi phiên bản ISO 9001.
Tiêu chuẩn ISO qua các thời kỳ đều có những thay đổi, cập nhật để phù hợp hơn với bối cảnh xã hội, sự phát triển của công nghệ và tạo điều kiện tối đa cho các tổ chức có thể áp dụng một cách hiệu quả nhất. ISO 9001 ra đời từ năm 1987, với tên gọi “ISO 9001: 1987 Mô hình đảm bảo chất lượng trong thiết kế/triển khai, sản xuất, lắp đặt và dịch vụ kỹ thuật” đặt nền tảng đầu tiên cho các tiêu chuẩn của tổ chức ISO. Trong phiên bản này, nội dung tập trung vào các quy trình, thủ tục.
Trước sự phát triển của ngành quản lý chất lượng, ISO 9001:1987 dần không còn phù hợp và cần được sửa đổi. Năm 1994, phiên bản “ISO 9001:1994 Hệ thống chất lượng - Mô hình đảm bảo chất lượng trong thiết kế, triển khai, sản xuất, lắp đặt và dịch vụ kỹ thuật” được ban hành.
Trong lần sửa đổi này, ISO 9001 xây dựng các điều khoản đảm bảo chất lượng dựa trên hành động phòng ngừa, thay vì chỉ kiểm tra chất lượng sản phẩm cuối cùng, bằng chứng về việc tuân thủ các quy trình. Và từ đây, thuật ngữ “Hệ thống chất lượng” được sử dụng trong tên gọi của các tiêu chuẩn ISO 9001 nhằm thể hiện, nhấn mạnh ý tưởng đảm bảo chất lượng.
Hai năm sau - năm 1996, ISO 14001 Hệ thống quản lý môi trường ra đời với mục đích đảm bảo sự phát triển bền vững trong từng quốc gia, khu vực và quốc tế, giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường đang nhức nhối.
Mô hình cải tiến ISO 9001
Năm 2000 là bước tiến mới trong sự phát triển của tiêu chuẩn ISO 9001, khi tổ chức ISO hợp nhất 3 tiêu chuẩn ISO 9001:1994, ISO 9002:1994 và ISO 9003:1994 thành một tiêu chuẩn “ISO 9001:2000- Hệ thống quản lý chất lượng - Các yêu cầu”.
ISO 9001 có thể áp dụng đối với mọi tổ chức, doanh nghiệp không phân biệt loại hình, phạm vi, quy mô hay sản phẩm dịch vụ cung cấp. Tiêu chuẩn được sử dụng cho các mục đích chứng nhận, theo yêu cầu của khách hàng, cơ quan quản lý hoặc đơn thuần là để nâng cao chất lượng sản phẩm, hiệu quả hoạt động của tổ chức, doanh nghiệp.
Lợi ích ISO 9001 đưa ra các chuẩn mực để xây dựng một HTQL chất lượng một cách khoa học để kiểm soát rủi ro, ngăn ngừa sai lỗi, sản xuất, cung cấp sản phẩm, dịch vụ với chất lượng thỏa mãn các yêu cầu và mong đợi của khách hàng một cách ổn định. Các tổ chức, doanh nghiệp thực hiện có hiệu lực HTQL chất lượng phù hợp với tiêu chuẩn ISO 9001 có thể đạt được các lợi ích sau đây:
Giúp tổ chức, doanh nghiệp xây dựng các quy trình chuẩn để thực hiện và kiểm soát công việc; Phòng ngừa sai lỗi, giảm thiểu công việc làm lại, từ đó nâng cao năng suất, hiệu quả làm việc; Phân định rõ trách nhiệm, quyền hạn trong tổ chức; Hệ thống văn bản quản lý chất lượng là phương tiện đào tạo, chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm; Giúp cải tiến thường xuyên chất lượng các quá trình và sản phẩm, dịch vụ; Tạo nền tảng vững chắc để xây dựng môi trường làm việc chuyên nghiệp; Nâng cao uy tín, hình ảnh của tổ chức, doanh nghiệp.
