Thanh toán bù trừ chứng khoán là gì?

Thanh toán bù trừ chứng khoán là gì?

Thanh toán bù trừ chứng khoán là hoạt động luân chuyển chứng khoán trên các tài khoản lưu ký dưới sự điều hành của trung tâm lưu ký, thanh toán bù trừ chứng khoán.

Hoạt động thanh toán bù trừ chứng khoán không thực hiện đối với các chứng khoán lưu ký kín.

Còn đối với các loại chứng khoán được lưu ký mở thì hoạt động này chỉ áp dụng đối với chứng khoán được lưu ký tổng hợp.

Thực chất của hoạt động thanh toán bù trừ chứng khoán là việc chuyển giao quyền sở hữu chứng khoán giữa những khách hàng có chứng khoán đang được lưu ký tổng hợp tại một tổ chức lưu ký.

Thực chất của hoạt động thanh toán bù trừ chứng khoán là việc chuyển giao quyền sở hữu chứng khoán giữa những khách hàng có chứng khoán đang được lưu ký tổng hợp tại một tổ chức lưu ký.

Có nghĩa là: sau khi hoạt động thanh toán bù trừ chứng khoán được hoàn tất thì có sự thay đổi về quy mô phần chứng khoán mà khách hàng đang nắm giữ trong khối lượng chứng khoán lưu ký tổng hợp.

Để thực hiện được hoạt động này, các chứng khoán lưu ký cần có các điều kiện sau:

- Chứng khoán phải là các chứng khoán được chuyển nhượng tự do, vì vậy, thường là các chứng khoán vô danh.

- Chứng khoán phải được lưu ký tổng hợp tại các trung tâm lưu ký.

- Các đối tác giao dịch phải có tài khoản lưu ký tổng hợp tại các trung tâm lưu ký.

Quy trình của hoạt động thanh toán bù trừ chứng khoán

Hoạt động thanh toán bù trừ chứng khoán tuân theo các bước:

Bước 1: Chuẩn bị thanh toán

Lập báo cáo giao dịch

Mục tiêu: Để xác nhận việc hình thành các nghĩa vụ và quyền lợi của các bên liên quan đến giao dịch. Các thành viên lưu ký tổng hợp các giao dịch và báo cáo với bộ phận thanh toán bù trừ các thông tin: tên các bên tham gia giao dịch; loại và số lượng chứng khoán được giao dịch; địa điểm; thời gian và điều kiện giao dịch. Tuỳ theo, mức độ phức tạp của hệ thống bù trừ mà có thể có các hình thức báo cáo sau:

Hình thức thủ công: Các thành viên thực hiện báo cáo giao dịch thông qua các bảng mẫu, biểu do tổ chức quy định.

Hinh thức bán tự động: Các thành viên báo cáo giao dịch qua các bảng mẫu, biểu để nhập dữ liệu vào một máy tính tại tổ chức bù trừ.

Hình thức tự động hoàn toàn: Máy tính của các thành viên truyền tới tổ chức thanh toán bù trừ các thông tin cần thiết về các giao dịch chứng khoán đã thực hiện.

Đối chiếu giao dịch

Sau khi nhận được các báo cáo giao dịch từ các thành viên lưu ký thì bộ phận thanh toán bù trừ sẽ so sánh, tổng hợp các chi tiết các giao dịch. Hoạt động này thực hiện việc xử lý dưới hình thức văn bản hoặc trên mạng online, tuỳ thuộc vào hình thức báo cáo của thành viên lưu ký. Trong quá trình tổng hợp và đối chiếu các báo cáo giao dịch, nếu phát hiện các báo cáo giao dịch có lỗi thì bộ phận bù trừ phải gửi báo lỗi cho các bên có liên quan để tiến hành huỷ bỏ giao dịch đó và thay bằng các giao dịch khác.

Bước 2: Bù trừ và thanh toán

Đây là quá trình có hai bước riêng biệt là bù trừ và thanh toán.

Bù trừ

Là quá trình xử lý các báo cáo giao dịch chứng khoán nhằm đưa ra một con số cuối cùng mà các thành viên phải thanh toán vào ngày thanh toán. Đó chính là việc xác định chính xác các thành viên phải giao hoặc nhận số chứng khoán hoặc tiền của mình vào ngày thanh toán. Công việc này được thực hiện bằng hệ thống bù trừ của trung tâm thanh toán bù trừ nhằm bù trừ cuối ngày các kết quả tiền và chứng khoán cho các bên tham gia.

Có 2 phương thức bù trừ:

Bù trừ song phương: Là hình thức mà ở đó, trung tâm thanh toán bù trừ thực hiện các bút toán bù trừ đơn lẻ theo từng cặp đối tác đối với một loại chứng khoán để tìm ra số lượng tiền và chứng khoán thực phải trả cho mỗi bên. Việc bù trừ song phương chỉ sử dụng trong kế toán nội bộ hoặc sơ bộ giữa các bên tham gia theo từng bên đối tác ban đầu.

Bù trừ đa phương: Sau khi nhận được các báo cáo giao dịch, trung tâm thanh toán bù trừ tập hợp các kết quả giao dịch và đưa vào hệ thống tính toán tự động để bù trừ kết quả giữa các bên tham gia trong giao dịch và thanh toán. Hệ thống máy tính sẽ tập hợp các khoản nợ và có về chứng khoán của mỗi bên, tự động bù trừ hỗn hợp theo từng loại chứng khoán để đưa ra kết quả cuối cùng của ngày giao dịch. Trong ngày giao dịch, mỗi bên tham gia có thể tiến hành nhiều hoạt động mua và bán cùng một loại chứng khoán với nhiều bên tham gia khác nhau. Nhưng vào cuối ngày, mỗi bên sẽ chỉ có một món nợ phải trả hay một khoản phải thu đối với một loại chứng khoán nào đó. Hoạt động này, trên thực tế đã làm giảm đáng kể khối lượng luân chuyển tiền và chứng khoán so với việc thực hiện giao nhận tiền và chứng khoán trên thị trường bằng cách thủ công.

Thanh toán

Hiện nay, có các hình thức thanh toán khác nhau như sau:

Thanh toán từng giao dịch: Là phương thức thanh toán được thực hiện cho từng giao dịch mua bán. Sau khi mỗi giao dịch được thực hiện thì người mua (bán) sẽ nhận được số chứng khoán (tiền) theo đúng khối lượng đã giao dịch. Đây là hình thức cơ bản nhất của việc thanh toán giao dịch chứng khoán nhưng phương thức này chỉ phù hợp với thị trường có quy mô nhỏ.

Thanh toán bù trừ liên tục: Là phương thức thanh toán được thực hiện bởi hệ thống thanh toán bù trừ đóng vai trò trung gian giữa các đối tác và các thành viên trong thanh toán các giao dịch đã được xác nhận.

Thanh toán cuốn chiếu: là hình thức thanh toán quy định số ngày để thực hiện thanh toán tất cả các giao dịch. Hình thức này cho phép các giao dịch được thực hiện các bước thanh toán trong chu kỳ thanh toán cuốn chiếu vào tất cả các ngày làm việc trong tuần.

Bước 3: Chuyển giao bằng bút toán ghi sổ hoặc chuyển giao vật chất các chứng chỉ chứng khoán.

Trong thanh toán bù trừ chứng khoán, việc chuyển giao vật chất các chứng khoán từ tổ chức lưu ký này sang tổ chức tín dụng khác được thay thế bằng phương thức chuyển giao bởi bút toán ghi sổ hay phương thức chuyển giao vật chất các chứng chỉ chứng nhận quyền sở hữu chứng khoán.

Tại trung tâm lưu ký và thanh toán bù trừ chứng khoán, các chứng khoán được “phi vật chất hoá” và tập trung hoá theo các chứng chỉ chứng khoán, điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng phương thức chuyển giao bằng bút toán ghi sổ và chuyển giao vật chất các chứng chỉ chứng khoán.

Tại trung tâm thanh toán bù trừ chứng khoán, việc chuyển giao chứng khoán giữa các thành viên lưu ký được thực hiện thông qua hệ thống điện tử. Điều này giúp cho việc thanh toán được thực hiện chính xác, tạo điều kiện áp dụng một hệ thống thanh toán tiền đồng thời với chuyển giao chứng khoán, từ đó tăng tính hấp dẫn của thị trường chứng khoán đối với các nhà đầu tư.