Việt Nam góp phần vẽ lại bản đồ đổi mới sáng tạo thế giới
Năm 2021, Tổ chức Sở hữu trí tuệ (WIPO) công bố thứ hạng Chỉ số Đổi mới sáng tạo Toàn cầu của Việt Nam là 44 và công bố khoảng tin cậy của thứ hạng này trong khoảng 42 đến 47. Năm 2020, Việt Nam có thứ hạng 42 và khoảng tin cậy là 41 đến 50. Do vậy, nếu đánh giá theo khoảng tin cậy thì thứ hạng GII của Việt Nam năm 2021 và 2020 là gần như tương đương nhau.
GII chia năng lực đổi mới sáng tạo của một quốc gia thành nhóm các chỉ số “đầu vào” (Thể chế, Nguồn nhân lực và nghiên cứu, Cơ sở hạ tầng, Trình độ phát triển của thị trường, Trình độ phát triển của kinh doanh…) và nhóm các chỉ số “đầu ra” (Sản phẩm tri thức và công nghệ, Sản phẩm sáng tạo…). Trong báo cáo 2021, thứ hạng nhóm các chỉ số “đầu vào” của Việt Nam là 60, tăng 2 bậc so với năm 2020. Thứ hạng nhóm các chỉ số “đầu ra” của Việt Nam vẫn giữ nguyên ở mức 38.
Năm 2021, Việt Nam tiếp tục giữ vị trí đứng đầu trong nhóm 34 quốc gia có thu nhập trung bình thấp. Việt Nam tiếp tục duy trì xếp hạng trong nhóm 45 quốc gia dẫn đầu toàn cầu. Trong các quốc gia xếp trên Việt Nam năm 2021, không có quốc gia nào ở mức thu nhập trung bình thấp như Việt Nam, chỉ có 5 quốc gia ở mức thu nhập trung bình cao (Trung Quốc, Malaysia, Thái Lan, Bungari và Thổ Nhĩ Kỳ), còn lại đều là các quốcgia/nền kinh tế phát triển, thuộc nhóm thu nhập cao.
Theo đánh giá của Báo cáo GII 2021, các nền kinh tế có thu nhập trung bình đang góp phần vẽ lại bản đồ đổi mới sáng tạo, bao gồm Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Việt Nam, Ấn Độ và Philippines. Trong đó, Trung Quốc vẫn là nền kinh tế có thu nhập trung bình duy nhất trong top 30 nền kinh tế đổi mới sáng tạo nhất trên toàn cầu. Rất ít nền kinh tế có thu nhập trung bình khác đã cố gắng bắt kịp sự đổi mới sáng tạo của Trung Quốc.
Một số “nền kinh tế đang phát triển” hiện thực hóa kỳ vọng về đổi mới sáng tạo một cách đáng ngưỡng mộ so với trình độ phát triển kinh tế của họ. Trong đó, Ấn Độ, Kenya, Cộng hòa Moldova và Việt Nam giữ kỷ lục về thành tích vượt trội về đổi mới sáng tạo so với mức độ phát triển của họ trong năm thứ 11 liên tiếp. Brazil, Cộng hòa Hồi giáo Iran và Peru lần đầu tiên có kết quả vượt trội vào năm 2021. Châu Phi cận Sahara là khu vực có số lượng các nền kinh tế tăng trưởng vượt trội nhiều nhất.
 |
Bức tranh đổi mới sáng tạo toàn cầu đang thay đổi
Một thách thức đối với các nền kinh tế mới nổi là việc liên tục cải thiện hiệu suất và hệ thống đổi mới sáng tạo của họ để phù hợp với các nền kinh tế có thu nhập cao và thịnh vượng hơn. Chỉ một số ít nền kinh tế có thu nhập trung bình đã bắt kịp đổi mới sáng tạo, bằng cách kết hợp thành công đổi mới sáng tạo trong nước với chuyển giao công nghệ quốc tế.
Ngoài Trung Quốc, Bulgaria và Malaysia dẫn đầu bảng xếp hạng nhóm thu nhập trung bình, chỉ có Thổ Nhĩ Kỳ (thứ 41), Thái Lan (thứ 43), Việt Nam (thứ 44), Liên bang Nga (thứ 45), Ấn Độ (thứ 46), Ukraina (thứ 49) và Montenegro (thứ 50) lọt vào top 50. Tuy nhiên, ngoài Trung Quốc, chỉ có các nước TVIP (Thổ Nhĩ Kỳ, Việt Nam, Ấn Độ và Philippines) là bắt kịp một cách có hệ thống.
Cả 4 nền kinh tế châu Á đều tăng hạng trung bình 22 vị trí trong suốt thập kỷ qua: Thổ Nhĩ Kỳ từ vị trí 65 năm 2011 lên vị trí thứ 41 vào năm 2021; Việt Nam từ hạng 76 năm 2012 lên hạng 44 năm nay; Ấn Độ từ hạng 62 lên hạng 46; và Philippines từ thứ 91 đến 51. Đáng chú ý là đây là những nền kinh tế đặc biệt lớn, có tiềm năng thay đổi hoàn toàn bức tranh đổi mới sáng tạo toàn cầu theo chiều hướng tốt đẹp hơn. Thổ Nhĩ Kỳ lọt vào top 50, tăng 10 bậc trong năm nay để đạt vị trí thứ 41. Việt Nam bị Thái Lan vượt qua khi tụt hai bậc, từ hạng 42 xuống hạng 44. Tuy nhiên, đây là một sự cải thiện đáng kể so với xếp hạng trung bình của Việt Nam là khoảng 68 trong giai đoạn 2013–2015.
Ấn Độ (thứ 46) tiến xa hơn, hai bậc (thứ 48 trong GII 2020), sau khi lọt vào top 50 vào năm ngoái. Ấn Độ chiếm vị trí thứ 2 trong nhóm thu nhập trung bình thấp. Ấn Độ giữ vị trí thứ 3 trong nhóm thu nhập của mình vào năm 2019 và 2020 đã lọt vào top 3 vào năm 2019. Ấn Độ cũng được đánh giá là thành công trong việc phát triển các dịch vụ phức tạp, năng động về mặt công nghệ và có thể được giao dịch quốc tế (Aghion và cộng sự, 2021). Ấn Độ tiếp tục dẫn đầu thế giới về chỉ số xuất khẩu dịch vụ công nghệ thông tin (thứ nhất) và giữ vị trí hàng đầu trong các chỉ số khác, chẳng hạn như đa dạng hóa ngành công nghiệp trong nước (thứ 12) và Tỷ lệ Sinh viên tốt nghiệp ngành khoa học và kỹ thuật (thứ 12).
Ngoài các nước TVIP, còn có các nền kinh tế khác tăng thứ hạng trong năm nay. Trong số các nước đi đầu đáng chú ý nhất là Cộng hòa Hồi giáo Iran (thứ 60), Oman (thứ 76), Uzbekistan (thứ 86), Paraguay (thứ 88), Cabo Verde (thứ 89) và Sri Lanka (thứ 95). Ngoài top 100, Guatemala (thứ 101), Tajikistan (thứ 103), Madagascar (thứ 110) và Zimbabwe (thứ 113) là những nước có nhiều tiến bộ nhất trong xếp hạng.
Rwanda (thứ 102) giành lại vị trí đầu tiên trong nhóm thu nhập thấp sau khi xếp thứ 2 vào năm 2020. Nước này xếp thứ nhất vào các năm 2019, 2016 và 2015 và liên tục nằm trong top 3 nhóm thu nhập cao nhất kể từ năm 2014. Tajikistan (thứ 103) và Malawi (thứ 107) lọt vào top ba trong nhóm các nền kinh tế thu nhập thấp.
Những điển hình vượt trội về đổi mới sáng tạo
Một số nền kinh tế đang phát triển đang thể hiện tinh thần đổi mới sáng tạo trên mức kỳ vọng so với mức độ phát triển kinh tế.
Trong nhiều năm, GII đã chứng minh mối quan hệ tích cực giữa đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế: nền kinh tế càng phát triển thì nền kinh tế càng đổi mới sáng tạo và ngược lại. Tuy nhiên, một số nền kinh tế thoát ra khỏi mô hình này. Một số đổi mới sáng tạo cao hơn hoặc thấp hơn mong đợi so với dự đoán về hiệu suất và mức độ phát triển.
Trong GII 2021, 19 nền kinh tế đang thể hiện trên mức kỳ vọng so với mức độ phát triển được gọi là những ngôi sao trong đổi mới sáng tạo. Ấn Độ, Kenya, Cộng hòa Moldova và Việt Nam vẫn là những quốc gia giữ kỷ lục về thành tựu đổi mới sáng tạo trong 11 năm liên tiếp. Hiệu suất đổi mới sáng tạo của Ấn Độ cao hơn mức trung bình đối với nhóm có thu nhập trung bình cao ở năm trong số bảy trụ cột đổi mới sáng tạo (đạt điểm dưới trung bình trong các trụ cột Cơ sở hạ tầng và đầu ra của Sáng tạo). Kenya giữ vị trí thứ 3 ở châu Phi cận Sahara và xếp trên nhóm thu nhập về Thể chế, Thị trường và Mức độ phát triển trong kinh doanh và Đầu ra kiến thức và công nghệ. Kenya cũng đạt điểm cao hơn mức trung bình của khu vực về Vốn con người và kết quả nghiên cứu và sáng tạo.
Việt Nam tiếp tục đạt điểm cao hơn mức trung bình của nhóm “các nước thu nhập trung bình thấp” ở tất cả các trụ cột và thậm chí còn cao hơn mức trung bình của nhóm “các nước thu nhập trên trung bình” về mức độ phát triển của Thị trường và Kinh doanh, cũng như ở cả hai trụ cột “đầu ra” của đổi mới sáng tạo.
