Nông thôn thực sự chuyển mình
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường cho biết, trước khi triển khai xây dựng nông thôn mới, chưa hề có tiền lệ thực hiện một chương trình nào tương tự, với khối lượng công việc khổng lồ, mang tính toàn diện để thay đổi diện mạo nông thôn, cơ cấu sản xuất cũng như đòi hỏi nguồn lực vô cùng lớn…
Tuy nhiên, với sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, sự chung sức, đồng lòng của người dân, chương trình xây dựng nông thôn mới đã đạt được kết quả nổi bật, tạo sự thay đổi căn bản, toàn diện bộ mặt nông thôn. Tính đến tháng 10/2019, cả nước đã có 4.665 xã (chiếm 52,4%) được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới, tăng trên 35% so với cuối năm 2015 và hoàn thành vượt 2,4% so với mục tiêu 10 năm (2010 - 2020) của Đảng, Quốc hội và Chính phủ giao; có 8 tỉnh, thành phố có 100% số xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới gồm: Nam Định, Hà Nam, Hưng Yên, Thái Bình, Đà Nẵng, Đồng Nai, Bình Dương và Cần Thơ.
| |
Trong số các xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới, có 87 xã đặc biệt khó khăn thuộc Chương trình 135 và 42 xã vùng bãi ngang ven biển, hải đảo. Bình quân cả nước đạt 15,32 tiêu chí/xã. Cả nước đã có 109 đơn vị cấp huyện của 41 tỉnh, thành phố được Thủ tướng Chính phủ công nhận đạt chuẩn nông thôn mới.
Đặc biệt, tỉnh Đồng Nai và Nam Định đã có 100% xã, huyện đạt chuẩn, hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới. Kết quả của quá trình xây dựng nông thôn mới thể hiện ở việc các địa phương đã phát triển một cách toàn diện từ cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội đến sản xuất, đời sống. Nông thôn thực sự chuyển mình, nhiều nơi trở thành miền quê đáng sống với cảnh quan môi trường sáng, xanh, sạch, đẹp, hiện đại. Thu nhập bình quân đầu người/năm ở nông thôn tăng nhanh hơn tốc độ tăng thu nhập của người dân đô thị, tăng 2,78 lần, từ mức 12,8 triệu năm 2010 lên mức 35,88 triệu đồng/người năm 2018. Khoảng cách về thu nhập giữa nông thôn và thành thị giảm từ 2,1 lần năm 2010 xuống còn 1,8 lần năm 2018.
Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, minh chứng rõ nét nhất đó là sự hài lòng và nhận thức của người dân về xây dựng nông thôn mới ngày càng cao. Kết quả điều tra của một số cơ quan nghiên cứu cho thấy, trên 84% số hộ ở nông thôn hài lòng về thành tựu xây dựng nông thôn mới. Kết quả này cho thấy sự đồng thuận, ủng hộ của cộng đồng dân cư đối với quá trình xây dựng nông thôn mới khá cao, tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước giảm…
Những điểm nghẽn cần tháo gỡ
Dù đã đạt được kết quả cao nhưng thực tế xây dựng nông thôn mới ở các địa phương vẫn gặp một số khó khăn, vướng mắc cần tháo gỡ. Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nhìn nhận, chính sách đất đai hiện nay còn gây khó khăn cho quá trình dồn diền đổi thửa, tích tụ, tập trung ruộng đất phục vụ sản xuất lớn. Hiện Chính phủ đã giao cho Bộ Tài nguyên và Môi trường nghiên cứu, trình cơ quan thẩm quyền xem xét, chỉnh sửa một số vấn đề về đất đai, tạo điều kiện thuận lợi thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, hướng tới nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa với quy mô ngày càng lớn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, lao động trong nông nghiệp sang các lĩnh vực khác. Theo thống kê, mới chỉ có 10.000 trong tổng số 700.000 doanh nghiệp tham gia trực tiếp vào sản xuất nông nghiệp. Đây là con số rất khiêm tốn, phản ánh thực tế là nông nghiệp, nông thôn chưa hấp dẫn các nhà đầu tư. Chính phủ đã ban hành Nghị định số 57, ngày 14/4/2018 về cơ chế, chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn. Hy vọng rằng, với nhiều chính sách ưu đãi như: miễn giảm tiền sử dụng đất; miễn giảm thuế thuê đất, thuê mặt nước; hỗ trợ tập trung đất đai, tiếp cận, hỗ trợ tín dụng… sẽ thu hút nhiều doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn thời gian tới. Cùng với “nút thắt” liên quan đến đất đai thì những hạn chế từ thực tiễn xây dựng nông thôn mới cũng đặt ra nhiều vấn đề cần được các cơ quan Trung ương, địa phương nghiên cứu kỹ lưỡng để hoạch định, đưa ra kế hoạch xây dựng nông thôn mới phù hợp trong giai đoạn mới.
Theo ông Nguyễn Minh Tiến, Chánh Văn phòng điều phối nông thôn mới Trung ương, thu nhập, đời sống của người dân, nhất là ở vùng sâu, vùng xa còn gặp nhiều khó khăn; sinh kế thiếu bền vững trước rủi ro, thiên tai, dịch bệnh, biến động của giá cả thị trường. Đáng chú ý là tình trạng ô nhiễm môi trường nông thôn ở một số nơi đang đặt ra nhiều thách thức... Từ thực tế đó, Chánh Văn phòng điều phối nông thôn mới Trung ương cho rằng, trong bối cảnh mới, chương trình xây dựng nông thôn mới cần phải thích ứng với những thay đổi của đời sống, xã hội trong nước và thế giới.
Nếu ở giai đoạn đầu, nhiều địa phương chú trọng hơn vào các tiêu chí cứng như: hoàn thiện hệ thống hạ tầng điện, đường, trường, trạm song hiện nay yêu cầu quan trọng của sự phát triển là phải bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, địa phương, tạo sự gắn kết tình làng, nghĩa xóm, tránh bê tông hóa, cứng hóa làng quê. Đây chính là lý do để Ban Chỉ đạo Trung ương triển khai thí điểm mô hình vườn mẫu, khu dân cư kiểu mẫu nhằm định hướng cho những bước tiếp theo của chương trình nông thôn mới… Bài học từ thực tế Chương trình xây dựng nông thôn mới thể hiện đầy đủ tính hai mặt của một vấn đề là có thành công, có cả những vấn đề phát sinh. Những bài học thực tiễn từ các địa phương sẽ là những gợi mở quan trọng để cơ quan chuyên môn hoạch định chiến lược, hướng đi trong thời gian tới. Với xuất phát điểm thấp, là tỉnh có nguồn thu ngân sách khiêm tốn, chưa đầy 2.000 tỷ đồng vào năm 2011 nhưng Nam Định đã cán đích nông thôn mới sớm hơn 1,5 năm so với mục tiêu đề ra là đến năm 2020 trở thành tỉnh nông thôn mới. Nam Định là một trong những tỉnh điển hình trong phong trào xây dựng nông thôn mới toàn quốc.
Bí Thư Tỉnh ủy Nam Định Đoàn Hồng Phong chia sẻ, thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Nam Định đã tập trung vào 5 vấn đề cốt lõi của nông nghiệp, nông thôn đó là: Dồn điền đổi thửa; vận động nhân dân hiến đất, góp đất, giải phóng mặt bằng xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội theo cơ chế nông thôn mới; huy động sức dân, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người dân, chính quyền địa phương trong xây dựng nông thôn mới; xây dựng cảnh quan môi trường nông thôn dựa vào cộng đồng và thu hút đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho lao động địa phương.
Nhờ định hướng đúng, trúng những vấn đề cần làm nên chỉ trong 4 năm (từ năm 2011 - 2015), toàn tỉnh có 2.976/2.986 thôn, đội hoàn thành việc dồn điền đổi thửa. Thông qua công tác dồn điền đổi thửa và phong trào giải phóng mặt bằng, các hộ dân tại tỉnh Nam Định đã hiến, góp gần 2.900 ha đất nông nghiệp (giá trị khoảng 6.000 tỷ đồng) và trên 200 ha đất thổ cư (giá trị trên 1.000 tỷ đồng) để làm đường giao thông, thủy lợi nội đồng, các công trình phúc lợi... Từ năm 2011 đến tháng 9/2019, tổng các nguồn vốn huy động cho xây dựng nông thôn mới của tỉnh đạt gần 22.000 tỷ đồng; trong đó, ngân sách Nhà nước chỉ chiếm trên 26%, còn lại là các nguồn vốn huy động từ doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và các nguồn hợp pháp khác.
Gần 10 năm qua, tỉnh Nam Định đã thu hút trên 5.000 doanh nghiệp (tăng trên 3.000 doanh nghiệp so với năm 2010) đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, giải quyết việc làm cho trên 100.000 lao động… Hà Giang là một tỉnh vùng cao, biên giới cực bắc của Tổ quốc. Địa phương này đối diện với không ít khó khăn do điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, địa hình chia cắt, thiếu đất sản xuất, đất ở, thiếu nước sinh hoạt, sản xuất, trình độ dân trí thấp, không đồng đều… Bắt tay xây dựng nông thôn mới, bình quân chung toàn tỉnh mới đạt 3,5 tiêu chí/xã vào năm 2011 nhưng nhờ những cách làm linh hoạt, cụ thể hóa chương trình xây dựng nông thôn thành các phong trào thi đua xây dựng mô hình "nhà sạch, vườn đẹp"; “thôn tự chủ, tự quản”, phát triển chăn nuôi lợn, trâu, bò hàng hóa; trồng cây dược liệu, cây cam sành theo quy trình VietGap.
Tiêu biểu nhất phải kể đến đó là thành công trong việc xây dựng Quỹ phát triển cộng đồng tại 977 thôn (thuộc 141 xã) với số vốn lên tới gần 70 tỷ đồng đã góp phần đầu tư, hoàn thiện hạ tầng kinh tế, xã hội địa phương, tạo điều kiện cho hộ dân vay đầu tư sản xuất, kinh doanh, xóa đói giảm nghèo, nâng cao thu nhập và đời sống nhân dân. Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Đức Vinh, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hà Giang thông tin, từ thực tiễn xây dựng nông thôn mới, địa phương thường xuyên đánh giá, rút kinh nghiệm và điều chỉnh các nội dung, chương trình phù hợp với thực tế cũng như nguyện vọng, mong muốn của nhân dân, do vậy đã huy động được sự tham gia của người dân toàn tỉnh.
Tính đến hết năm 2018, Hà Giang có 33/177 xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới, bình quân đạt 10,59 tiêu chí/xã. Xác định nguồn lực có vai trò, ý nghĩa đặc biệt trong thực hiện các nhiệm vụ đầu tư phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh nói chung và chương trình xây dựng nông thôn mới nói riêng, tỉnh Đồng Nai đã ban hành các cơ chế chính sách huy động phù hợp với thực tiễn tại địa phương, đa dạng hóa hình thức huy động: huy động trực tiếp đầu tư, đóng góp cho xây dựng nông thôn mới từ các tổ chức cá nhân, huy động lồng ghép với các chương trình, đề án giảm nghèo, nước sạch vệ sinh môi trường nông thôn, đào tạo nghề lao động nông thôn... Nhờ cách làm này, giai đoạn 2011 - 2019, Đồng Nai đã huy động gần 370.000 tỷ đồng; trong đó, ngân sách Nhà nước chỉ có hơn 42.000 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 11,45%, còn lại là vốn vay tín dụng, vốn doanh nghiệp và nhân dân đóng góp. Khai thác nguồn lực lớn từ cộng đồng là một trong những yếu tố quyết định giúp Đồng Nai hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới trước 2 năm so với mục tiêu đề ra...
Đảm bảo tính bền vững
Để thực hiện hiệu quả Nghị quyết Trung ương 7 (khóa X) về nông nghiệp, nông dân, nông thôn; đồng thời tiếp tục triển khai xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, bền vững, với phương châm “Xây dựng nông thôn mới có điểm khởi đầu, không ngừng nghỉ và không có điểm kết thúc”, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc lưu ý, các địa phương đẩy mạnh thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp, đổi mới mô hình tăng trưởng gắn với phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ; xây dựng các vùng nông sản tập trung đáp ứng tiêu chuẩn quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc, chủ động xuất khẩu. Cùng với đó, các tỉnh, thành phố cần phát triển liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, tăng cường khâu bảo quản, chế biến hàng nông sản; hình thành hệ thống trung tâm kết nối, xúc tiến tiêu thụ, xuất khẩu sản phẩm gắn với chuỗi các chợ đầu mối, trung tâm cung ứng hàng nông sản, tạo điều kiện hỗ trợ tối đa người dân phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập. Đồng thời đánh giá, rà soát lại các cơ chế, chính sách hiện có trong lĩnh vực hỗ trợ phát triển nông nghiệp, nông thôn, nhất là các chính sách liên quan đến tín dụng, thương mại, đầu tư, chế biến, tạo cơ chế thông thoáng, hấp dẫn doanh nghiệp tham gia đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, góp phần hỗ trợ bao tiêu sản phẩm, giải quyết công ăn việc làm cho lao động nông thôn.
Các địa phương tiếp tục rà soát bộ tiêu chí nông thôn mới thực hiện cho các cấp xã, huyện với các loại hình xây dựng nông thôn mới (đạt chuẩn, nâng cao, kiểu mẫu) để phù hợp với thực tiễn. Từ đó, tính toán điều chỉnh, bổ sung để đảm bảo mức độ phù hợp cho giai đoạn 2021 - 2025; phân cấp xác định các tiêu chí cứng và mềm, sát với xây dựng nông thôn mới từng vùng, miền… để đảm bảo tính bền vững, thiết thực…
Theo ông Nguyễn Minh Tiến, Chánh Văn phòng điều phối nông thôn mới Trung ương, các địa phương ở vùng khó khăn, vùng sâu, vùng xa, mật độ dân cư thấp sẽ triển khai xây dựng nông thôn mới thôn bản, hỗ trợ trực tiếp cho người dân phát triển sản xuất. Những nơi điều kiện kinh tế phát triển hơn thì làm nông thôn mới cấp xã, cấp huyện. Địa phương có tiềm lực mạnh có thể tiến tới quy mô xây dựng nông thôn mới cấp tỉnh. Chương trình xây dựng nông thôn mới giai đoạn tới sẽ triển khai ở nhiều cấp độ chứ không tập trung vào 19 tiêu chí cứng như trước đây.
Việc phân cấp, trao quyền cho địa phương và cộng đồng thôn bản chủ động tham gia phát triển sinh kế; quản lý công trình, bảo vệ môi trường cảnh quan, bảo tồn văn hóa truyền thống cũng sẽ được triển khai. Văn hóa được xem là động lực mới cho xây dựng nông thôn mới.
Vũ Văn Đạt