Cùng với lao động, vốn, tài nguyên thiên nhiên…, khoa học - công nghệ là một nguồn lực quan trọng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Với doanh nghiệp, khoa học công nghệ đóng vai trò không thể thiếu trong tiến trình nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, cải thiện sức cạnh tranh và tối đa hóa lợi nhuận.
Chính vì thế, từ năm 2008, tại Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và sau đó là Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013, Luật Chuyển giao công nghệ năm 2017, đã quy định về Quỹ Phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp thúc đẩy nghiên cứu, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Thời gian qua, Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính đã ban hành nhiều văn bản có nội dung hướng dẫn về trích lập và sử dụng Quỹ. Tuy vậy, một số quy định chưa tương thích, chưa đồng bộ; chưa phù hợp với thực tế… dẫn đến tỷ lệ trích lập Quỹ rất thấp và việc sử dụng Quỹ gặp nhiều vướng mắc, không đạt được hiệu quả như mong đợi.
Vì vậy, Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội yêu cầu: “Giải quyết các vướng mắc trong quy định về nội dung chi và quản lý Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp”. Tiếp đó, lãnh đạo Quốc hội đã giao Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường theo dõi, giám sát việc thực hiện nội dung này.
Thời gian qua, Ủy ban Khoa học, Công nghệ đã tiến hành giám sát bước đầu việc thực hiện quy định pháp luật về nội dung chi và sử dụng Quỹ. Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính đã ban hành hai Thông tư mới hướng dẫn sử dụng Quỹ và hướng dẫn nghĩa vụ thuế khi doanh nghiệp trích lập, sử dụng Quỹ.
Ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch- Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ.
Quỹ thừa nhưng doanh nghiệp thiếu tiền
Sứ mệnh của Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp được quy định trong dòng đầu tiên của Điều 55 của Luật Khoa học và công nghệ năm 2013, đó là “huy động nguồn vốn ngân sách ngoài nhà nước đầu tư cho khoa học công nghệ” và có đề cập đến việc doanh nghiệp có thể thành lập Quỹ. Chúng ta có thể thấy kỳ vọng rất rõ của Nhà nước là huy động nguồn lực xã hội để đầu tư cho khoa học công nghệ và đặc biệt là đổi mới công nghệ của doanh nghiệp. Qua đó, chúng ta có thể nhận thấy tầm quan trọng của khoa học công nghệ.
Ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch- Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, nếu như 10 năm trước, nguồn vốn Nhà nước đầu tư cho phát triển khoa học công nghệ lên tới 80% còn xã hội chỉ chiếm 20%, thì giai đoạn hiện nay, tỷ lệ này đã chỉ còn 52% và 48%. So với những nước phát triển thì tỷ lệ vốn nhà nước chỉ chiếm khoảng trên dưới 30%.
Quỹ Phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp là chủ trương quan trọng nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp thúc đẩy nghiên cứu, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo, qua đó nâng cao sức cạnh tranh và đóng góp nhiều hơn cho phát triển đất nước.
Tuy nhiên, theo Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Ngọc Sơn, thực tế cho thấy Quỹ chưa phát huy được vai trò và hiệu quả của mình, chưa đáp ứng được kỳ vọng của doanh nghiệp.
Theo báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện quy định pháp luật về nội dung chi và sử dụng Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Quốc hội dẫn nguồn từ Tổng cục Thuế, từ 2015-2021, có gần 1.400 doanh nghiệp trích lập và sử dụng Quỹ, với số tiền trích là hơn 23,876 nghìn tỷ đồng. Tuy nhiên, mới chỉ có hơn 11,7 nghìn tỷ đồng đã được sử dụng.
Số liệu này cho thấy, nếu so sánh với tổng số doanh nghiệp trên cả nước năm 2020, số doanh nghiệp trích Quỹ vẫn thấp, chỉ chiếm 0,02%. Số tiền trích lập Quỹ không nhiều, chưa đáp ứng yêu cầu đối với doanh nghiệp nhà nước phải dành từ 3%- 10%. Tỉ lệ trích lập Quỹ tại 8 doanh nghiệp được khảo sát cũng rất thấp, chưa đạt 10% theo quy định, mặc dù nhu cầu đầu tư cũng như chi thực tế cho hoạt động khoa học công nghệ là rất lớn.
Ngoài ra, số tiền từ Quỹ được sử dụng để chi cho hoạt động khoa học công nghệ chỉ đạt 50,9% là rất thấp so với nhu cầu, còn lại 49,1% sử dụng không hết (trung bình trong giai đoạn 2015-2021). Có nhiều doanh nghiệp không giải ngân hết, phải hoàn nhập quỹ, trong đó có doanh nghiệp phải hoàn tới 84%.
Kết quả khảo sát tại một số doanh nghiệp nhà nước có đầu tư lớn cho hoạt động khoa học công nghệ như Viettel, VNPT, Tập đoàn công nghiệp cao su Việt Nam… cho thấy việc sử dụng Quỹ còn nhiều bất cập, tình trạng “thiếu tiền, thừa quỹ” phổ biến ở các doanh nghiệp do vướng mắc của một số quy định pháp luật có liên quan.
Tháo gỡ điểm nghẽn
Tại Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế xã hội yêu cầu: “Giải quyết các vướng mắc trong quy định về nội dung chi và quản lý Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp”.
Mới đây, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Thông tư số 05 và Bộ Tài chính có Thông tư số 67 nhằm tháo gỡ những vướng mắc trong quy định về Quỹ, qua đó khơi thông, tạo điều kiện cho doanh nghiệp thúc đẩy nghiên cứu, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Thông tư 05 bổ sung những nội dung chi mới cho doanh nghiệp. Đối với những vướng mắc về nội dung chi, thủ tục trích lập Quỹ đã được tháo gỡ một phần. Nội dung chi được mở rộng hơn, tạo cơ chế tự chủ cho doanh nghiệp.
Bà Mạnh Thị Tuyết Mai, Phó vụ trưởng Vụ Chính sách, Tổng cục Thuế cho biết, Thông tư 67 của Bộ Tài chính có hiệu lực từ ngày 23/12/2022 đã tạo điều kiện tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa vụ trích lập quỹ và sử dụng Quỹ.
Theo Thông tư 12 trước đây, Quỹ chỉ được sử dụng cho hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ của doanh nghiệp. Tuy nhiên, Thông tư 67 đã hướng dẫn cụ thể doanh nghiệp được sử dụng quỹ trong năm 2022 và 2023 để mua máy móc, thiết bị cho đổi mới công nghệ phục vụ trực tiếp hoạt động sản xuất kinh doanh. Điều này hy vọng sẽ giảm phần nào tình trạng tồn dư Quỹ như hiện nay…
Theo đánh giá của một số doanh nghiệp, các nội dung sửa đổi đã phần nào khắc phục được những vướng mắc, tạo thuận lợi hơn trong việc trích lập và sử dụng Quỹ.
Phó trưởng Ban Kỹ thuật Tập đoàn Viettel Đại tá Nguyễn Quốc Hùng chia sẻ tại tọa đàm.
Đại tá Nguyễn Quốc Hùng, Phó trưởng Ban Kỹ thuật Tập đoàn Viettel nhận xét, Thông tư 05 và 67 có thêm một điểm lợi cho những doanh nghiệp nhỏ nằm trong Tập đoàn. Doanh nghiệp sử dụng quỹ để bổ sung đầu tư cho các hệ thống dây chuyền, máy móc. Đây là mục tiêu lớn nhất để sản xuất những thiết bị đủ tiêu chuẩn, đòi hỏi về mặt chất lượng.
Tuy nhiên, theo báo cáo giám sát, một số quy định pháp luật về quản lý Quỹ còn chưa tương thích, đồng bộ; quy định hướng dẫn về Quỹ chưa được sửa đổi, ban hành đầy đủ, kịp thời. Một trong những căn cứ ban hành Thông tư 05 và Thông tư số 67 sửa đổi Thông tư liên tịch số 12/2016/TTLT-BKHCN-BTC là Nghị định 95/2014/NĐ-CP vẫn chưa được sửa đổi cho tương thích, nên chưa giải quyết triệt để những vướng mắc…
Các chuyên gia cho rằng, tiếp tục có những đánh giá sát thực hơn về phân loại các loại hình doanh nghiệp trong việc trích lập quỹ để nhìn ra được bức tranh một cách toàn diện, xác thực hơn. Đồng thời phải có thống kê, đánh giá theo các lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp; phân định việc trích Quỹ theo quy mô doanh nghiệp… Trên cơ sở đó có định hướng chính sách cho phù hợp với các khu vực doanh nghiệp, các loại hình doanh nghiệp cũng như thành phần và quy mô…
Thông tư số 05 và 67 đã ra đời đã giải quyết được rất nhiều các vấn đề nhưng không phải giải quyết được hết các tồn tại. Ông Hải cho biết, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tiến hành nghiên cứu sửa Luật Khoa học và Công nghệ và đưa vào đề án sửa luật năm 2023.
Ông Nguyễn Ngọc Sơn đánh giá, dù những điểm nghẽn đã được tháo gỡ bước đầu nhưng để hoàn thiện cơ chế chính sách giải phóng tối đa nguồn lực của Quỹ cần phải có sự đồng bộ trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về khoa học công nghệ ở tầm quốc gia. Khi đó, chính sách phát triển khoa học công nghệ sẽ đi vào cuộc sống.